طبقه بندی علمی

سلسلسه:   گیاهان

زیر سلسله: گیاهان آوندی

فراشاخه:     گیاهان دانه دار

شاخه:         گیاهان گلدار

راسته:          تک لپه ای

زیرراسته:      لیلیده

رده:              لیلیال

تیره:          Smilacaceae  

جنس:        Smilax

L1753                                                                                                                                               

گونه ها:     حدود 300 تا 350 

نام مترادف: Nemexia  

ازملک smilax جنسی شامل حدود 300 تا 350 گونه است که در مناطق معتدل، حاره و تحت حاره می روید. به عنوان مثال در چین حدود 80 گونه از این گیاه وجود دارد (39 مورد بومی) حال آنکه 20 مورد آن در آمریکای شمالی و شمال مکزیک می روید. (1) این گیاهان گلدار و بالا رونده و بسیاری از آنها دارای شاخه چوبی و یا خاردارند. تیره تک لپه ای smilacaceae بومی تمامی مناطق حاره و معتدل گرم جهان است. نام های رایج این گیاهان عبارتند از:

Catbriers

Greenbriers

Prickly-ivys

Smilaxes

سارساپاریلا sarsaparilla که به Zarzaparilla و sarspaillaهم معروف است نامی است که اختصاصا برای smilax regelii جامائیکایی به کار می رود و اصطلاحی است که به ویژه برای تمامی گونه های آمریکائی به کار گرفته می شود. گاهی گونه های غیر چوبی از جمله عشیه علفی صاف (smilax herbacea) را به عنوان جنس Nemexiaاز سایرین جدا می کنند. گیاهان اخیرا با نام مبهم carrion flowers می شناسند.

نام علمی این گیاهان از اسطوره یونانی Krokusو Smilax که یک نمف بود گرفته شده است . اگرچه این اسطوره به  اشکال مختلف شرح داده شده ولی همیشه در اطراف داستان عشق ناکام و اندوه بار مردی زمینی که به یک گل تبدیل شد و یک نمف جنگلی که به درخت تاک مبدل شد می گردد.(2)

مشخصات و اکولوژی

ازملک ها به خودی خود به صورت بوته رشد می کنند ودر زمین به صورت قطعات متراکم غیر قابل نفوذ درمی آیند. این گیاهان روی درختان و سایر گیاهان تا بلندی 10 متر رشد می کنند و با قلاب خاردار خود به تنه و شاخه درختان آویزان می شوند. در این جنس هم گیاهان همیشه سبز وجود دارد  و هم گیاهان برگ ریز. برگ ها به شکل قلب بوده در گونه های مختلف از 4 تا 30 سانتی متر طول دارند.

ازملک گیاهی دو پایه است . اما فقط حدود یک به سه پرگنه های این گیاهان ،هر دو جنس دیده می شود. این گیاهان در خرداد و تیر به صورت خوشه ای گلهای سفید/ سبز می دهند. اگر گرده افشانی انجام شود، در گیاه یک میوه سته قرمز روشن تا آبی مایل به سیاه کروی به قطر تقریبی 5 تا 10 میلی لیتر پدید می آید که در پائیز می رسد.

این میوه قوامی لاستیکی و تخمی بزرگ و کروی در مرکز دارد. میوه ها در سراسر زمستان سالم باقی می مانند تا پرندگان و حیوانات از آنها به عنوان غذا استفاده کنند. سپس دانه های میوه بدون تغییر از حیوانات دفع می شوند و از آنجا که بسیاری از کلنی ها (پرگنه) ی ازملک از یک کلون ترکیب یافته اند و به وسیله ریزوم انتشار یافته اند در نتیجه ممکن است هر دو جنس در یک منطقه موجود نباشد و در نتیجه میوه ای به وجود نیاید.

ازملک از جمله گیاهانی است که در برابر صدمه بسیار مقاوم است و حتی پس از قطع یا سوزانده شدن دوباره رشد می کند. این امر و نیز انتشار دانه توسط پرندگان و حیوانات سبب شده است  که نتوان به سادگی از شر این گیاه خلاص شد. این گیاهان در جنگل های مرطوب و در خاکی با pH میان 5 و 6 بهتر می رویند. دانه ها در صورتی که در سرما و یخبندان قرار گیرند بهتر رشد می کنند.

به غیر از میوه که غذای خوبی برای پرندگان و سایر حیوانات در زمستان است گیاهان ازملک برای بسیاری از حیوانات دیگر، حکم سرپناه دارند. صفحات تیغ دار این گیاهان به طور موثر جانوران کوچک را در برابر صیادان بزرگتری حفظ می نمایند که نمی توانند وارد گوریدگی خاردار این گیاهان شوند. گوزن و سایر پستاندارن علفخوار از برگهای این گیاهان تغذیه می کنند. همچنین عده ای از جانوران بی مهره مانند پروانه ها هم از برگ و هم از شهد گل های گیاه سود می برند.

مصارف

از عصاره ریشه بعضی انواع و به طور قابل توجه سارساپاریلای جامائیکا یک نوشیدنی و یک چای Babaroot تهیه می شود از دو گونه Sdomingensisو S.haranensis به عنوان نوشابه سنتی کوبائی شبیه سودا استفاده می شود که Pru نام دارد. از این ریشه ها در تهیه سوپ یا خورش استفاده می شود که دارای طعم مارچوبه است و میوه را نیز می توان به صورت خام یا پخته مصرف نمود. در چین از یک اسنک معروف در منطقه پکن به صورت پن کیک استفده می شود که Fuling jiabingنام دارد.

 از S glabra در طب گیاهی چین استفاده می شود. این گیاه در یک دسر رویایی چین موسوم به guilinggo به صورت ژله مصرف می شود.

پودر ریشه سارساپاریلای جامائیکارا Rad، Sarzae، Jam می نامند و در داروخانه ها وجود دارد و به عنوان علاج نقرس در کشورهای آمریکای لاتین مورد استفاده است. سارساپاریلای جامائیکا حاوی حداقل چهار فیتواسترول از دسته پروژسترون است و گیاه پزشکان از آن به عنوان داروی سندرم پیش از قاعدگی استفاده می کنند. به نظر می رسد این دارو برای خانم های حدود 35 سال سن در موارد ناراحتی های پیش از یائسگی بسیار موثر است. از فرآورده های ازملک مانند ازملک چینی برای درمان بیماری های جلدی ناشی از عدم تعادل هورمون ها از جمله پسوریازیس و درماتیت سبوره ئیک استفاده می شود. در کتاب گیاهان طبی Kohler در مورد سارساپاریلای آمریکا صحبت شده است ولی در حدود 1590 ، ادیب و حکیم ایرانی به نام عماد الدین محمودبن مسعود شیرازی خواص طبی چوب چینی را به ویژه در سیفیلیس شرح داده است.

دایوشنین diosgenin، یکی دیگر از ساپونین های استروئیدی است که وجود آن در S.menispermoidea گزارش شده است. سایر ترکیبات فعال گزارش شده از انواع مختلف ازملک عبارتند از parillin، سارساپیک اسید، سارساپوژنین و سارساپونین.

گونه ها

این جنس به چند دسته تقسیم می شود.

دسته Smilax شامل بوته های خاردار و چوبی منطقه معتدل آمریکای شمالی

دسته Nemexia شامل گیاهان علفی بدون خار.

در زیر بخشی از لیست این گونه ها دیده می شود.

  • Smilax amaurophlebia Merr.
  • Smilax anamitica Kuntze
  • Smilax anceps Willd.
  • Smilax aristolochiifolia Mill. – American Sarsaparilla
  • Smilax aspera L. – Mediterranean Smilax, Common Smilax, Rough Smilax
  • Smilax auraimensis Steyerm.
  • Smilax australis R.Br. – Lawyer Vine, Barbwire Vine, "wait-a-while" (Australia)
  • Smilax balansaeana H.Bon ex Gagnep.
  • Smilax balbisiana – Chainy Root
  • Smilax bella J.F.Macbr.
  • Smilax benthamiana A.DC.
  • Smilax biltmoreana
  • Smilax biumbellata T.Koyama
  • Smilax blumei A.DC.
  • Smilax bona-nox L. – Saw Greenbrier
  • Smilax bracteata Presl
  • Smilax brasiliensis Sprengel. – salsaparrilha-do-campo (Brazil)
  • Smilax californica
  • Smilax campestris Griseb.
  • Smilax canariensis
  • Smilax castaneiflora Lev.
  • Smilax chimantensis Steyerm. & Maguire
  • Smilax china L.[8] – China Smilax[verification needed]
  • Smilax chingii F.T. Wang & Ts.Tang
  • Smilax cinnamomiifolia Small
  • Smilax cocculoides Warb.
  • Smilax colubrina J.F.Macbr.
  • Smilax corbularia Kunth
  • Smilax davidiana A.DC.
  • Smilax diversifolia Small
  • Smilax domingensis
  • Smilax ecirrata – Upright Greenbrier
  • Smilax elegans Wall.
  • Smilax elegantissima Gagnep.
  • Smilax engleriana Apt
  • Smilax excelsa L.
  • Smilax extensa A.DC.
  • Smilax flavicaulis Rusby
  • Smilax gaumeri Millsp.
  • Smilax gilva J.F.Macbr.
  • Smilax glabra Roxb. – Chinaroot, tufuling (土茯苓)
  • Smilax glauca Walter – Cat Greenbrier, Glaucous Greenbrier
  • Smilax glyciphylla Sm. – Sweet Sarsaparilla, Native Sarsaparilla (Australia)
  • Smilax graciliflora A.C.Sm.
  • Smilax grandifolia Buckley
  • Smilax griffithii A.DC.
  • Smilax havanensis Jacq.
  • Smilax helferi A.DC.
  • Smilax herbacea L. – Smooth Herbaceous Greenbrier, "carrion flower" (southern Quebec in Canada, Eastern United States)
  • Smilax hispida Muhl. – Bristly Greenbrier
  • Smilax hongkongensis Seem.
  • Smilax hugeri
  • Smilax hypoglauca Benth.
  • Smilax illinoensis – Illinois Greenbrier
  • Smilax immersa A.C.Sm.
  • Smilax impressinervia F.T. Wang
  • Smilax inversa T.Koyama
  • Smilax jamesii G.Wallace
  • Smilax krukovii A.C.Sm.
  • Smilax laevis A.DC.
  • Smilax lanceifolia Roxb.
  • Smilax lasioneura Hook. – Herbaceous Greenbrier
  • Smilax lasseriana Steyerm.
  • Smilax lata Small
  • Smilax latipes Gleason
  • Smilax laurifolia L.
  • Smilax lemsleyana Craib
  • Smilax leptanthera Pennell
  • Smilax longipedunculata Merr.
  • Smilax luei T.Koyama
  • Smilax luzonensis Presl
  • Smilax macrophylla Roxb.
  • Smilax maculata Roxb.
  • Smilax magnifolia J.F.Macbr.
  • Smilax mairei Lev.
  • Smilax medica Schltdl. et Cham.
  • Smilax medicinalis S.Moore
  • Smilax megacarpa A.DC.
  • Smilax melastomifolia Sm. – Hoi kuahiwi (Hawaiʻi)
  • Smilax menispermoidea
  • Smilax micro-china T.Koyama
  • Smilax microphylla C.H.Wright
  • Smilax micropoda A.DC.
  • Smilax minutiflora A.DC.
  • Smilax moranensis Mart. & Galeotti
  • Smilax myosotiflora A.DC.
  • Smilax myrtillus A.DC.
  • Smilax occidentalis C.V.Morton
  • Smilax ocreata DC.
  • Smilax opaca (A.DC.) Norton
  • Smilax officinalis Griseb.
  • Smilax ovalifolia Roxb.
  • Smilax ovalifolia Roxb.
  • Smilax oxyphylla Wall.
  • Smilax pallescens A.DC.
  • Smilax panamensis Morong
  • Smilax peguana A.DC.
  • Smilax perfoliata Lour.
  • Smilax phyllantha Gagnep.
  • Smilax pilcomayensis Guagl. & S.Gattuso
  • Smilax pottingeri Prain
  • Smilax prolifera Roxb.
  • Smilax pseudochina – False Chinaroot
  • Smilax pulverulenta
  • Smilax purpusii Brandegee
  • Smilax pygmaea Merr.
  • Smilax quinquenervia Vell.
  • Smilax regelii Killip & C.V.Morton – Sarsaparilla, Jamaican Sarsaparilla (southern Mexico, northern Central America)
  • Smilax renifolia Small
  • Smilax reticulata Elmer
  • Smilax rigida Wall. or Kunth
  • Smilax robert-kingii T.Koyama
  • Smilax rotundifolia L. – Common Greenbrier (Eastern United States)
  • Smilax saülensis J.D.Mitch.
  • Smilax siamensis T.Koyama
  • Smilax simulans T.Koyama
  • Smilax smallii Morong
  • Smilax spicata Vell.
  • Smilax spinosa Mill.
  • Smilax spruceana A.DC.
  • Smilax staminea (Griseb.) Forman[verification needed]
  • Smilax stans Maxim.
  • Smilax stenopetala A.Gray
  • Smilax subsessiliflora Poir.
  • Smilax synandra Gagnep.
  • Smilax tamnoides – Halberd-leaved Greenbrier
  • Smilax tenuis Small
  • Smilax tetragona
  • Smilax velutina Killip & C.V.Morton
  • Smilax verruculosa Merr.
  • Smilax verticalis Gagnep.
  • Smilax walteri Pursh.
  • Smilax williamsii Merr.
  •  

 طب گیاهی

ازملک ( گونه ها) Smilax

نام دیگر sarsaparilla

تیره: لاله

بخش مورد استفاده: ریشه، ریزوم

اجزای سازنده: ساپونین ها saponin بر اساس آگلیکون های سارساپوژنین sarsapogenin و اسمیلاژنین Smilagenin، بتا سیتوسترول β-Sitosterol، استیگماسترول Stigmasterol و گلوکوزیدهای شان(1)

آثار: اصلاح کننده، آنتی روماتیک، معرق، مدر.

موارد مصرف: سارساپاریلا یکی از گیاهان اصلاح کننده با کاربرد گسترده است. از این گیاه می توان برای حمایت مناسب عملکرد تمام بدن و نیز اصلاح مشکلات منتشر سیستمی مانند بیماری های جلدی و روماتیسمی استفاده کرد مثل پسوریازیس به ویژه وقتی با آغالش همراه است. سارساپاریلا را باید به عنوان بخشی از درمان وسیع تر برای روماتیسم مزمن در نظر داشت که به ویژه در آرتریت روماتوئید سودمند است.

استفاده از این گیاه برای خنازیر ،سیفلیس ثانوی، بیماری جلدی و حالات نقرسی و روماتیسمی توصیه شده است(2)

ملاحظات ایمنی. مصرف توام سارساپاریلا و دیگوکسین سبب افزایش جذب گلیکوزیدهای دیگوکسین می شود.

فرآورده ها و مقدار خوراک.مقدار خوراک تنتور برابر 1 تا 2 میلی لیتر سه بار در روز است (1به5 در 60%) . برای تهیه جوشانده، 2 تا 4 قاشق چای خوری ریشه را در یک فنجان آب ریخته، جوش آورده و به مذت 10تا 15 دقیقه با حرارت کم حرارت می دهند. این مقدار را 3 بار در روز مصرف می کنند. در فارماکوپه گیاهی انگلیس مصرف 1تا4 گرم گیاه خشک یا 8 تا 15 گرم عصاره مایع ( 1 به 1 در 20% الکل و 10% گلیسیرین) 3 بار در روز توصیه شده است.

مشخصات و اکولوژی

ازملک ها به خودی خود به صورت بوته رشد می کنند ودر زمین به صورت قطعات متراکم غیر قابل نفوذ درمی آیند. این گیاهان روی درختان و سایر گیاهان تا بلندی 10 متر رشد می کنند و با قلاب خاردار خود به تنه و شاخه درختان آویزان می شوند. در این جنس هم گیاهان همیشه سبز وجود دارد  و هم گیاهان برگ ریز. برگ ها به شکل قلب بوده در گونه های مختلف از 4 تا 30 سانتی متر طول دارند.

ازملک گیاهی دو پایه است . اما فقط حدود یک به سه پرگنه های این گیاهان ،هر دو جنس دیده می شود. این گیاهان در خرداد و تیر به صورت خوشه ای گلهای سفید/ سبز می دهند. اگر گرده افشانی انجام شود، در گیاه یک میوه سته قرمز روشن تا آبی مایل به سیاه کروی به قطر تقریبی 5 تا 10 میلی لیتر پدید می آید که در پائیز می رسد.

این میوه قوامی لاستیکی و تخمی بزرگ و کروی در مرکز دارد. میوه ها در سراسر زمستان سالم باقی می مانند تا پرندگان و حیوانات از آنها به عنوان غذا استفاده کنند. سپس دانه های میوه بدون تغییر از حیوانات دفع می شوند و از آنجا که بسیاری از کلنی ها (پرگنه) ی ازملک از یک کلون ترکیب یافته اند و به وسیله ریزوم انتشار یافته اند در نتیجه ممکن است هر دو جنس در یک منطقه موجود نباشد و در نتیجه میوه ای به وجود نیاید.

ازملک از جمله گیاهانی است که در برابر صدمه بسیار مقاوم است و حتی پس از قطع یا سوزانده شدن دوباره رشد می کند. این امر و نیز انتشار دانه توسط پرندگان و حیوانات سبب شده است  که نتوان به سادگی از شر این گیاه خلاص شد. این گیاهان در جنگل های مرطوب و در خاکی با pH میان 5 و 6 بهتر می رویند. دانه ها در صورتی که در سرما و یخبندان قرار گیرند بهتر رشد می کنند.

به غیر از میوه که غذای خوبی برای پرندگان و سایر حیوانات در زمستان است گیاهان ازملک برای بسیاری از حیوانات دیگر، حکم سرپناه دارند. صفحات تیغ دار این گیاهان به طور موثر جانوران کوچک را در برابر صیادان بزرگتری حفظ می نمایند که نمی توانند وارد گوریدگی خاردار این گیاهان شوند. گوزن و سایر پستاندارن علفخوار از برگهای این گیاهان تغذیه می کنند. همچنین عده ای از جانوران بی مهره مانند پروانه ها هم از برگ و هم از شهد گل های گیاه سود می برند.