قَطْرَمْ

در کتب فارسی با نام «قَطْرَمْ» و در کتب طب سنی با نامهای «حشیشه القط» و «حشیشه الهر» آمده است به فرانسوی Nepete، Cataire، و Chataire،Menthe  de  chat، Herbe  aux chats و به انگلیسی Catnep، Catswort،Field Balm  و Cataria  vulgaris می باشد .

مشخصات گیاه

قطرم گیاهی است چند ساله بلند بلندی آن تا یک متر ، بوتة آن از نظر شکل شبیه بادرنجبویه است ساقة آن 4 گوشه برگهای آن زبر ناصاف با رگبرگهای مشخص، بیضی نزدیک به مثلث که قاعدة آن با دمبرگی به ساقه متصل می شود کنارة برگها دارای دندانه های کمی درشت است گلهای آن سفید و به طور گروهی در انتهای ساقه گل دهنده ظاهر می شود این گیاه به طوری که اسامی فرانسوی، عربی و انگلیسی آن هم حاکی است به علت بوی خاص موردعلاقة گربه است و علف گربه گفته می شود و مانند سنبل الطیب گربه آنرا خیلی دوست دارد و روی آن می غلتد.

قطروم در اراضی متروکه سایه دار ، حاشیه مزارع در مناطق مختلف اروپا، آسیا و در ایران ، افغانستان و هندوستان وکشمیر به طور خودرو می روید در ایران در نواحی مختلف البرز، اطراف تهران ، کرج و در شمال ایران در مازندران ، تالار، و درارتفاعات غرب ایران در دامنه های سبلان و در کرمان به طور خودرو دیده        می شود.

ترکیبات شیمیایی

در گیاه قطرم تانن و در حدود 3/0 درصد اسانس روغنی فرّار وجود دارد حداکثر مقدار اسانس از گیاهی که نیمه خشک باشد گرفته می شود و داروی مفیدی است .

خواص – کاربرد

برگها و سرشاخه های گلدار خشک قطرم معطّر، بادشکن، تونیک ، معرّق، قاعده آور ، مبّرد، خنک کننده ، ضدعفونی کننده ومحرّک است اگر برگهایش در دهان جویده شود دندان درد را تسکین می دهد در تسکین سیاه سرفه و سکسکه موثر است .

مقدار خوراک آن به صورت دم کرده : 30-20 گرم برگ و سرشاخه های گلدار خشک در 1000گرم آب جوش مدت نیم ساعت دم شده و فنجان فنجان خورده شوداگر با کمی شکر مخلوط شود مطبوعتر خواهد بود.

سایر تحقیقات و بررسی های علمی در مورد گیاه قَطرَم در جهان بعمل آمده است .

در تمام خطة اروپا وچین گیاه قطرم از 2000 سال پیش به عنوان گیاه دارویی شناسایی و مصرف می شده است دم کرده مطبوع لیمویی نعنایی آن برای رفع سرماخوردگی ، سرفه ، شل کردن بلغم ، واخراج ان و رفع ناراحتی سینه به کار      می رفته است و از گیاهان دارویی مفید برای عرق کردن و کاهش تب بوده است این گیاه در بسیاری موارد به عنوان آرام بخش ، مسکن ملایم، کمک به هاضمه و برای افزایش ترشحات عادت ماهیانه، رفع گرفتگی های رحم ، رفع نفخ و دل پیچه مصرف می شده است دردوره ای از زمان مخلوطی مساوی از قطرم و زعفران درموارد کاهش تبهای آبله و مخملک توصیه می شده است .

جویدن برگهای آن برای کاهش درد دندان و درمان برونشیت و آسم مفید بوده است در انگلستان تا قبل از دوران سلطنت الیزابتها مصرف دم کردة قطرم مانند چای چینی معمول بوده است ، ولی پس از ایجاد ارتباط باچین و ورود چای چینی به انگلستان این چای جانشین قطرم شده است مهاجران اروپایی قطرم را به امریکای شمالی وارد کردند این گیاه با شرایط اقلیمی آن دیار سازگار و به سرعت تکثیر شد به طوری که در حال حاضر به صورت گیاه بومی امریکا در آمده است سرخ پوستان امریکا مصرف این گیاه را خیلی زود پذیرفته و آنها هم در موارد دل پیچه ها و رفع سوء هاضمه و به عنوان یک نوشابه رسمی مصرف می کنند.

مهاجران اولیه به امریکا معتقد بودند که خوردن قطرم انسان را سرحال        می آورد و در آن زمان معمول شده بود جلادان و مامورانی که مجرمان را به دار می آویختند قبل از انجام کار دم کردة قطرم می خورند که برای انجام کار کاملاً آرام و بدون تنش و سرحال باشند گیاه قطرم از سال 1842 تا 1882 در لیست فارماکوپة امریکا در ردیف داروهای تنظیم کار معده قرار داشت و از سال 1916 تا 1950 در کتاب مرجع داروسازان ذکرمی شد.

کارشناسان گیاه درمانی معاصر امریکا اعتقاد وافری به قطرم دارند و در حال حاضر به عنوان آرام بخش و مسکن ملایم و کمک به هاضمه و درمان سرماخوردگی و دل درد و اسهال در بچه ها و رفع نفخ و کاهش تب توصیه می کنند.

در مورد  این گیاه حادثه جالبی بوقوع پیوست که شایان ذکر است در سال 1969 در مجله اتحادیه پزشکی امریکا گزارشی منتشر شد و ضمن ان ادعا شده بود که قطرم ایجاد نوعی مسمویت تخذیری نظیر ماریجوانا( حشیش) می کند پس از انتشار مجله این خبر بسیار سریع در تمام رسانه های گروهی بازگو در همه جا توصیه هایی در منع مصرف قطرم می شد ولی جالب این است که پس از مدت کوتاهی این خبر و این گزارش تکذیب و بی اعتبار اعلام شد و مقامات صلاحیت دار کشور اعلام نمودند ، متاسفانه اشتباهی رخ داده است زیرا تصویری که در این مجله به عنوان تصویر قطرم درج شده و خصوصیات آن مطرح گردیده ، تصویر گیاه ماری جوانا (حشیش) بوده است و نه قطرم و قطرم هیچ گونه عوارض سمّی ندارد ولی متاسفانه با توجه به این که هر وقت خبری در سطحی چنین گسترده در      رسانه های گروهی منتشر شود ، علیرغم اینکه پس از چندی تکذیب شود ، معهذا آثار آن در ذهن مردم به زودی از بین نخواهد رفت هنوز در اغلب مدارک امریکایی از گیاه قطم به عنوان گیاه سمی سکر آور یاد می شود و شهرت آثار تخدیری و نشاط آوری قطرم، برای گربه از آن جمله است . تحقیقات نشان می دهد در عین حال که تمام   گربه ها به این گیاه جذب می شوند ولی طبق گزارش علمی که در مجلة Economic  Botany منتشر شده است ، فقط  آنها آثار نشاط مفرط گریه ای از خود نشان    می دهند و ایجاد نشاط مفرط در بچه گربه ها در اثر تماس با گیاهانی نظیر سنبل الطیب و قطرم یک خاصیت ارثی و ژنتیکی درونی در تعدادی از گربه هاست و الزاماً تمام گربه ها دارای ژن لازم برای ایجاد این نشاط نیستند.

اثر قطرم از نظر کمک به هاضمه

نظیر انواع نعناها قطرم هم ممکن است موجب آرام بخشی در عضلات نرم مجاری هاضمه باشد و به صورت یک ضد اسپاسم عمل می کند اگر مبتلا به       سوء هاضمه هستید پس از هر وعده غذا یک فنجان دم کرده قطرم بخورید، موثر است .

اثر قطوم از نظر ناراحتی های زنانه

قطرم باخاصیت ضد اسپاسم که دارد نه فقط موجب ایجاد آرامش درعضلات نرم جهار هاضمه می شود بلکه در سایر عضلات نرم نظیر رحم موثر است اثر ضد اسپاسمی قطرم کاربرد قدیمی آن را در مورد رفع گرفتگی های عادت ماهیانه تایید می کند به همین دلیل قطرم معمولاً برای افزایش عادت ماهیانه به کار می رود و زنان باردار باید با احتیاط با قطرم برخورد نمایند و نخورند و اگر به دلایلی لازم شود مصرف کنند با مشورت پزشک و از مقدار خیلی کم شروع نمایند.

قطرم به مثابه آرام بخش

محققان آلمانی گزارش می دهند که مواد شیمیایی به نامNepetalactone  isomers موجود در قطرم که تحت تاثیر قرار دادن گربه ها به آن نسبت داده میشود شبیه مواد مسکن طبیعی Valepotriates موجود در سنبل الطیب است و وجود این مواد خاصیت مشهور سنتی قطرم به عنوان مسکن و آرام بخش را تایید می کند هر وقت احساس می کنید تنشهای عصبی داردی یک فنجان از دم کردة قطرم را قبل از خواب امتحان کنید و بخورید و ببینید اثرش در شما چقدر است .

اثر قطرم در پیش گیری عفونت

قطرم همچنین دارای خواص آنتی بیوتیک است که موید کاربرد سنتی آن در رفع انواعی از حالتهای اسهالی و تب می باشد البته آنتی بیوتیک قوی ومقتدری نیست ولی ممکن است از ایجاد عفونت در بریدگی های سطحی جلوگیری کند.

مقدار و نحوة مصرف

به عنوان کمک به هاضمه و یا آرام بخش و مسکن ملایم و برای رفع گرفتگی عادت ماهیانه می توان از دم کردة مطبوع قطرم استفاده کرد برای تهیه دم کرده 2 قاشق مرباخوری گیاه خشک خرد شدة قطرم درهر پیمانه (220 گرم ) آب جوش ریخته بگذارید 15 دقیقه دم بکشد یا خیس بخورد قطرم نباید جوش بخورد زیرا خاصیت شفابخشی آن دراثر جوش خوردن از بین می رود 3 پیمانه در روز از این دم کرده میل شود اگرمصرف تنطور آنرا ترجیح می دهید ممکن است نصف تا یک قاشق مرباخوری تنطور تا 3 بار در روز میل شود دم کردة ضعیف و خنک قطرم را می توان با احتیاط برای رفع دل درد به نوزادان داد ، برای کودکان بزرگتر و اشخاص بزرگتر از 65 سال از دم کرده های رقیق آن شروع و به تدریج در صورت احتیاج افزایش داده شود در موارد بریدگی با چاقو یا تیغ گیاهان و خراشهای از این نوع در نتیجة کار باغبانی یا سایر کارها چند عدد برگ تازة گیاه را شسته و تمیز کرده و پس از تمیز کردن محل بریدگی برگها را له کرده و در محل بریدگی بگذارید و ببندید.

نکات احتیاط آمیز در مصرف قطرم

قطرم معمولاً از گیاهان دارویی بدون عوارض جانبی است ولی ممکن است در برخی اشخاص اختلالاتی در معده ایجاد کند سازمان نظارت بر خوراک و دارو امریکا قطرم رادر لیست گیاهانی که از نظر عوارض جانبی غیر مشخص هستند آورده است ولی تا حال گزارشی در مورد وجودعوارض نامساعدی از آن نداریم و به استثنای زنان باردار و مادران شیرده مصرف قطرم برای سایر اشخاص در حد مجاز و زیر نظر پزشک بلامانع است اگر در حین مصرف کمی ناراحتی و اختلال در معده ایجاد شد مقدار مصرف آن را کاهش دهید و یا قطع کنید.